Semboller Sarmış Dört Bir Yanımı: İngiltere, Westminster ve Birleşik Krallık Parlamentosu

     Britanya, Kraliçe, Westminster, Avam Kamarası, Lordlar Kamarası... denince aklınıza başı peruklu adamlar, ufacık daracik bir parlamento, Thames'in kıyısında yükselen kocaman gotik bir bina, süslü faytonlar ve şaşalı törenler mi geliyor? Evet, bu kelimeler yan yana sıralandığında, istemsiz olarak bizde retro çağrışımlar yapıyor. Geleneklerine, kraliçesine ve dolayısıyla Monarşiye sahip çıkan, sahip çıkmaktan öte bunlara sahip olmakla övünen bir devletten bahsediyoruz çünki. Britanya'nın kendine has meşruti monarşisinin gelenekselliğine, geleneklerine ve geleneklerin içinde barınan güçlü sembolizme şöyle genel sayılabilecek bir bakış atmak ve daha yakından tanımak isteyenler için birkaç enteresan bilgi derlendi:

çatısı çok yerden su alan
devyarasa Westminster

     Evvela binaya bakalım: Westminster çok eski bir binadır ancak 19. Yüzyılda aslına sadık kalınarak tamir ve tezyin edilmiştir. Hitler’in uçurttuğu bombaların altısının bu binaya isabet etmişliği de vakidir. Çok milletvekilinin de dediği gibi hem bir müze hem de bir kilisedir. Binlerce odadan oluşur ve bilhassa yeni vekiller, küçük ve labirenti andıran koridorlarda sık sık kaybolur. En yaşlı temsilcilerin dahi hiç girmediği, bilmediği odalar çoktur. Çatı çok kötü durumdadır ve birçok yerden akıtır, her fırsatta tamir edilmeye gayret edilir ancak tam manasıyla "yamalı bohçaya dönmüştür". Binanın çatısını güvercinlerden ve onların asitli ve yapışkan dışkılarından korumak için, çatıda görevli hususi bir "şahincibaşı" vardır. Elindeki eğitimli şahini ara sıra havalandırır ve güvercinlerin peşine takar. Wesminster binası, Kasım ayından itibaren Noel için süslenmeye başlar ve ilk önce kocaman üç tane çam getirilip bahçeye yerleştirilir.

     Şimdi de binanın muhteviyatı özellikle de Avam Kamarası hakkında detaylar ve parlamento oturumlar, oylamalar ve milletvekillerinin genel ahvali konusunda bilgi verelim: 

* Avam Kamarasının gözü kulağı mesabesindeki katip ve memurları çok uzun süredir burada çalışmaktadır. Alışık olduğumuzdan çok daha fazla yetkilere sahiptirler ve vekiller dahi onlara saygı duyar, hatta çoğu zaman onlara muhtaçtırlar... bilhassa tasarı hazırlamak zorunda kaldıklarında. "Clerk of the House" olarak tanın kişi, en kıdemli memur veya katiptir. Bu memurlar özel bir şekilde yetiştirildikleri için aynı zamanda kolluk kuvveti gibi de hareket ederler.

bitişik nizam parlamento ve geç
gelip ayakta bekleyen mebuslar

* Seremonik ve sembolik hareketler hiç eksik olmaz: Mesela meclisi yönetecek olan ve "Speaker of the House" ünvanı ile tanınan kişi gelirken, törenle gelir. Önünde bir katip, büyük kısmı altından olan seremoni gürzünü (Ceremonial Mace) taşır, arkadan da tören elbisesi ile başkan kamaraya girer ve gürz, kendi için ayrılan yere (ki başbakan ve muhalefet liderlerinin dayanarak konuştukları masanın ucundadır) konulur. Tören gürzü Monarşinin kamaradaki temsilcisidir. O gürz kamarada olmadan hiçbir toplantı gerçekleşemez.

* Oturumlarda dikkat çeken bir husus; ayağa kalkıp söz alana herkes (başbakan da dahil) doğrudan karşısındakini muhatap alamaz. Oturumu yöneten başkana hitaben konuşur ve eleştirdiği ya da hakkında konuştuğu kimseyi üçüncü tekil şahısla ve ismiyle dolaylı olarak anar.

renkli başkan Bercow yüksek 
sesle "orrdeeer" diye bağırır

* Genel kurul genel manada (hele kalabalıksa) gülüşmelerden, karşılıklı atışmalardan ve yüksek sesli nidalardan geçilmez. Salon çok küçük olduğu ve herkes sıkış tepiş oturduğu için de inanılmaz bir uğultu vardır. “Yeeahh” “Nooo” gibi nidalar havada uçuşur. Birisi konuşmasını bitirdiği esnada, konuşma yapmak isteyen diğerleri, ayağa kalkıp, boy verip oturur. Speaker yani başkan, tartışmalar şiddetlendiği zaman , sık sık “order” hatta “orrdeeeer” diye kendini yırtar. Son zamanların speakerı John Bercow çok eğlenceli ve hiciv seven bir başkandır. İnanılmaz nidalar eşliğinde çok iğneleyici sözler sarf edebilir (muhalefete olduğu gibi ait olduğu Muhafazakarlara da dahil).

* Temizlik, yemek ve çay işlerinde çok sayıda zenci dikkati çeker. Aynı şeyi parlamentonun kendisi için söyleyemeyiz. Siyahi vekil sayısı neredeyse yok gibidir.

* Parlamentonun çay ocağı (veya cafesi diyelim) dahi partilere göre ayrılmıştır. Yani her siyasi teşkilat ayrı ayrı masalarda çay içer.

* Sabah erkenden, koku konusunda eğitimli bir köpek gelir ve kendisine nezaret eden polis ile birlikte bütün koltuk aralarını ve avam kamarasını herhangi bir tehlikeye karşı koklar (her sabah mı bilmiyorum ama bütçe görüşmeleri öncesinde mutlaka vazifesini ifa eder).

başkan, masa, tören gürzü, bir sürü sembol ve
face to face duran başbakan & muhalefet lideri

* Avam kamarasında oturulacak yer sayısı 427’dir ancak şu andaki durumda 650 milletvekili vardır. Son meclisteki kadın vekil sayısı ise 148’dir ki, çoğu kadın vekil de bütün Westminster’in ve içindeki kamaralarının çok fazla erkeksi olduğunu ve erkeklere göre dizayn edildiğini kabul eder. Koltuk sayısının azlığından dolayı, ayakta kalmak istemeyen vekiller, çok erken gelip ellerindeki isimleri yazılı küçük kağıtları, yeşil koltukların sırt kısımlarındaki boşluklara yerleştirirler. Bu, diğerlerinin oturmaması için bir nevi rezervasyondur. Başbakan ve muhalefet liderlerinin oturacağı yerlerin haricinde sadece birkaç engelli ve “Father of the House” olarak tanımlanan, en uzun süre aralıksız milletvekili seçilen şahsın yer bulma telaşı yoktur. Bu yer bulma telaşından sonra vekiller, toplu dua ve ardından kahvaltı için oradan ayrılırlar. Geç gelen milletvekilleri ya salonun kapı kısmındaki boşlukta ayakta beklerler ya da üst katlardaki ziyaretçi yerlerinde otururlar.

* Salona başkan varken girenler, hem kapının önündeki çizgide hem de daha sonra aşağı yukarı beş adım attıktan ve başkanın masasının önüne geldikten sonra, başkanı ve dolayısıyla kurulu selamlar.

* Kamara küçük dikdörtgen bir odadır. Girişin tam karşısında ve yüksekçe bir yerde, tören elbiseleri içerisindeki speaker oturur ve meclisi yönetir. Aslında kamaranın başkanı da vardır ancak oturumları speaker yönetir. Speakerın sağında hükumet, solunda ise ana muhalefet vardır, salonun dibindeki yerlerde de diğer muhalefet partileri sıkışmıştır. Başkanın önünde tarihi ve sembolik bir masa vardır.

* Westminster’da tek evi olan yani bilfiil orada yaşayan tek kişi speakerdır (ailesi varsa ailesi ile tabi). Her speakerın kendine has bir arması yapılır ve geçmiş başkanların da armalarının muhafaza edildiği yere işlenir.

* Tartışılacak olan mesela bütçe ise, bütçeyi içeren kalın kağıt yığını, yüksek bir mahremiyetle muhafaza edilir ve özel ulaklarla yüzyıllardır yapılageldiği haliyle bakanlıktan alınıp, özel kırmızı bir mahfaza içinde ve mühürlü olarak meclisteki katipliğe teslim edilir.

* Herhangi bir tasarı, Avam Kamarasında görüşüldükten sonra, Lordlar Kamarasına gönderilirken, Avam Kamarasının en kıdemli katibi, tören elbisesinin yanı sıra, tören peruğunu da takar ve tören adımıyla tasarıyı teslim eder.

* Muhtemelen Guy Fawkes’ın başarısız parlamentoyu havaya uçurma girişimi sebebiyle, Kasım aylarında, binanın alt odalarında, tören elbisesi içerisindeki bir grup asker ve katip, ellerindeki asaları yerlere vurarak ve barut kontrolü yaparak koridorlardan geçerler.

lordlar dinliyor kraliçe konuşuyor

* “State Opening of Parliament” denilen merasimde, Kraliçe gelmeden evvel binada yüksek maliyetli hazırlıklar yapılır. Kraliçe, Lordlar Kamarasına gelince herkes ayağa kalkar (lordların geleneksel kıyafetleri içerisinde olduklarını bilmem söylemeye gerek var mı). Ancak kraliçe konuşmasına başlamadan önce, kraliçenin özel temsilcisi (Black Rod denilir) hususi kıyafeti içerisinde elinde bir asa ile avam kamarasının bulunduğu yere geçer. İçeride en kıdemli kapıcı “black rod“ diye başkana doğru yüksek sesle bağırır, başkan da “kapıyı kapatın” diye yüksek sesle emir verir. Tam bu temsilci gelirken salonun kapısı neredeyse suratına hızlıca çarpılır. Bunun üzerine de black rod, elindeki asanın dibiyle, salonun giriş kapısındaki özel yere üç kere sertçe vurur (ülkenin güçlü demokrasine bir vurgudur bu ve kraliçe de gelse bize saygı göstermek zorundadır biz burada demokrasiyi işletiyoruz kardeşim manasında yüzyıllardır yaşatılan bir gelenektir). İçeriden baş kapıcı kim olduğunu kontrol eder ve kapıyı açar. Kraliçenin temsilcisi genel kurulu ve başkanı selamladıktan sonra kraliçenin konuşmasını dinlemek üzere vekilleri lordların oraya davet eder. Önde başkan, yanında temsilci, arkalarında en kıdemli katip, lordlar kamarasının doğru yola koyulur. Başbakan ve muhalefet başkanı bunların arkasındadır, sonra da diğer vekiller. Vekiller, lordların oraya varınca kraliçeyi başla selamlarlar ve hemen kapının girişindeki daracık yerde, suçlu çocuklar gibi ayakta dinlerler ve sonra yine başta başkan arkasında başkatip sonra da piskopos oradan çıkıp ait oldukları yerlerine dönerler.

Black Rod kapıyı üç kere çalar

* Kraliçeden herhangi bir mesaj geldiğinde ise (kraliçe Avam Kamarasına girmez çünki), temsilcisi yine törenle içeri girdikten sonra, geriye dönüp gitmez, geri geri giderek kuruldan çıkar ve Avam Kamarasına saygısını gösterir.

* Oylama olduğunda, evet ve hayır diyecekler ayrı ayrı yerlerde oylarlar. Evetin karşılığı “aye”dır hayır da “no”dur. 

* Oylama salonlarının olduğu yerlerin kapılarında bellerinde geleneksel kılıçları olan gardiyanlar bekler.

* Oylamaların neticesi, dört tane görevli tarafından genel kurula gelerek (ve tabi ki yine girişte ve başkan masasının önünde selamlayarak) başkanın karşısında ona doğru söylenir. “The ayes to the right şu kadar” ve “The noes to the left şu kadar” şeklinde ifade edilir. Sonra da başkan neticenin yazılı olduğu kağıdı alır ve tekrar yüksek sesle okur.

* Milletvekili odaları, Cem Yılmaz’ın “iki dönüm”ü kadardır. Bir yardımcı bir iki tane de masa koydun mu kıpırdayacak yer kalmaz.

* Çarşamba günleri milletvekillerinin başbakana soru sorma günüdür.

* Muhafazakar Partililere geleneksel olarak “Tories” (Tory) denir. Liberal Demokrat Parti ise “Whig” ismiyle de tanınır.

* Partilerin “whip” (esas manada kamçı) dedikleri özel milletvekilleri vardır ki bunlar genelde parti disiplinini sağlayanlardır. Umumiyetle diğer vekiller onlardan çekinir. Oylama ve özellikle de kritik oylamalarda parti bütünlüğünün bozulmaması ve herkesin oyunu kullanması için devreye girerler. Bu whipler, gelenek gereği genel kurulda hiç konuşmazlar.

* Haftanın bir gününde, milletvekilleri seçmenleri ile buluşur ve isteklerini dinler.

* Kamarada edilen yeminlerde, Tanrı’ya ve Kraliçeye bağlılık ifadelerinin altını kalın çizilir.

* Kamara içerisinde amatör çekim yapmak yasaktır.

* Salon bir oylama için boşaltılacağı zaman başkan, “division, clear the loby” diye bağırır ve baş kapıcı bunu tekrar yüksek sesle meslektaşlarına iletir.

* “Private members’ bill” diye bir uygulama vardır ki, mebusların parti ve hükumetten bağımsız olarak kendi başlarına verdikleri yasa tasarılarına denir. Yasa tasarı öneren yirmi tane vekil arasında kura çekilir ve genelde ilk üçü, genel oturumda on dakika içerisinde önerilerini genel kurula aktarır.

* Kamara, bir parlamento olarak değil, bir komite olarak toplanıp, milletvekillerinin şahsi tasarılarını görüşüceği sırada tören gürzü, masanın üstündeki yerinden alınıp, masanın yan tarafındaki daha alçak yere konur.