Cem Yılmaz’la Edebin Sınırlarını Zorlarken

     Cem Yılmaz’ın yepyeni gösterisi bu isimle çıksa, ne kadar yerinde ve isabetli olurdu değil mi? Yakışırdı da hani... Neden mi? Elimizden geldiğince anlatmaya çalışalım:

     Yaşı 35’in üzerinde olanlar, Cem Yılmaz adını 90’lı yılların ikinci yarısında sıkça duymaya başlamıştı. Leman Kültürde, kendi deyimiyle “üç-beş” kişinin önünde başlayan, akabinde ta günümüze kadar uzanan ve çok kişi tarafından, alanında “tek” olarak takdir edilen bir kariyere sahip oldu. Saçlarını sıfıra vurdurmuş genç bir adam, neredeyse her gösterisini kapalı gişe giden bir şova dönüştürüyordu. Daha yirmili yaşlarındaki bu genç, günlük hayatımıza, bizi etkileyen ancak fazla dillendirmediğimiz çeşitli şeylere, televizyon programlarına, izlediğimiz ama çoğu zaman es geçtiğimiz film karelerine dair şeyler anlatarak, kısa sürede ismini duyurmayı başardı. Ancak anlattığı bazı şeyler daha vardı ki... İşte onlar, edebin sınırlarını zorluyordu.

daha 22 yaşında
bir karikatürist 

     Yılmaz, özellikle gösterilerine ilk başladığı zamanlarda, “Bir Tat Bir Doku” adı ile bilinen gösterilerinde, gülmek için toplananlar arasında seçtikleri üzerinde çok uğraşıyor ve adeta onları yerin dibine sokuyordu. Çünkü alaya aldığı ve küçülttüğü kişilere çok fazla yükleniyor ve bu aşağılamalara maruz kalanları, oraya geldiğine pişman ediyordu. Bu “laf sokmalar” ve ağır sözler, yine bir dereceye kadar kabul edilebilirdi. Belli ki kendisi, Batıdaki örnekleri yakından takip ediyor ve onlardan esinleniyordu. Neticede Batıdaki “stand-up” denilen şovlarda, böyle ofansif şeyler gayet olağandı.

     Fakat Cem Yılmaz bu kadarıyla da kalmadı. Gösterilerinin büyük bir kısmını kaplayan ve deyim yerindeyse, konuyu dönüp dolandırıp müstehcen mevzulara getirmesi, edep sınırlarını zorluyordu. Kadın erkek ilişkileri, her iki cinsin zaafları, bilhassa erkek uzuvları ve bunlara bağlı olan konular üzerine anlattıkları ile güldürmeyi başarıyordu fakat espri ve şakalar, “bel altı” dediğimiz cinstendi ve üstelik her izleyenin de fark ettiği üzere, her yeni gösteri ile birlikte sertleşiyordu. Özellikle “Fundamentals” gösterisi, gerçekten de bu konunun şimdiye kadarki “en dip” noktasıydı.

seviye bir süredir
sıfırın altındaydı zaten!

     Evet, diyelim ki bu terbiyesizlikler Batı dünyasının gösteri ve stand-up anlayışında var. Hakikaten de öyle. Louis C.K.den Russell Peters’a, Eddie Murphy’den Dave Chappelle’e, Richard Pryor’dan Robin Williams’a kadar birçok tanınmış stand-up siması, çok sert ve ofansif bir dil kullanır ve kadın erkek ilişkilerini, olabildiğince sansürsüz ve edepsiz şekilde anlatır, onları izlemeye gelenlere de umarsızca alkışlar.

tarihin en ağzı bozuk en seviyesiz
heriflerinden biri: Louis C.K.

     Tamam da, ne burası Batı ne de edep ve ahlak seviyemiz oralarla aynı. Toplumumuzun genelinde, erkeklerimiz veya kadınlarımız bu tür konuları kendi aralarında konuşuyor olsalar dahi, bunlar sınırlı alanlarda ve nispeten alçak sesle dile getirilir veya tartışılır. Normal ahlaki değerlere haiz her cemiyette de böyledir. Dolayısıyla sahneden birisinin, böylesine ahlak ve edep dışı şeyleri ailelerin, çocukların, kadınların karışık olarak bulunduğu bir ortamda açıktan anlatması, toplumun geneli için hiç de sıhhatli bir şey değildir, bir dejenerasyon göstergesidir.

     Bu gerçekliğin biraz da diğer tarafına bakalım: Cem Yılmaz, gösteri yaptığı ilk birkaç seneyi geçecek olursak, seçim neticelerine de yansıdığı üzere, giderek muhafazakarlaşan bir toplumun karşısına çıkıyordu. Sonu meşhur “28 Şubat”a varan Refah-Yol hükumeti ve birkaç sene ardından, 2000’li yılların başını domine eden Ak Parti hükumetleri, Cem Yılmaz’ın yukarıya tırmanışını hiç kesmedi. Bilakis, vergi rekortmenleri arasına girdiği dönem de, bu dönem oldu.

     Bir diğer mevzu ise, her ne kadar bir önceki dönem din düşmanı komedyenler kadar olmasa da, dini konulara girmesi ve bazen dinen çok tehlikeli sözler söylemesi. Gerçi hakkını teslim edelim, dine zarar vermede bir nesil önceki, kabare ve gösteri adı altında İslamiyet’in emirleri ile alay eden, dinin yasak ettiklerini övüp, akıllarınca dinle dalga geçen dinozorlara nazaran oldukça masum sayılırdı. Çok bariz bir misal; icracı olarak başı Metin Akpınar ve Zeki Alasya’nın çektiği, Selim Naşit, Nevra Serezli hatta Yonca Evcimik gibi karakterlerin yan desteği, Haldun Taner, Kandemir Konduk ve Umur Bugay’ın antrenörlüğünde, neredeyse her parodi her skeç İslamiyet ile açıkça alay içeriyordu. Doğrudan değil elbette fakat dolaylı yollardan ve laf kalabalıkları ile. Tiyatro ve sinema ise neredeyse tamamen bunların elindeydi ve bu güçlü silahlarla, bir yandan Türk Milletine aba altından soba gösterirken, bir yandan da milletimizi kendi istedikleri yola çekmek için toplum mühendisliğine soyunuyorlardı.

Devekuşu Kabare tayfası

     İşte böylesine karanlık bir dönemden sonra, Cem Yılmaz 90’lı yılların ikinci yarısında ve 2000’li yılların başlarında, stand-up denilince, tereddütsüz olarak ilk akla gelen komedyendi. Yılmaz Erdoğan - Demet Akbağ ekibi de o aralarda parladı fakat Demet Akbağ, yukarıda zikrettiğimiz Umur Bugay’lı, Kandemir Konduk’lu kabarlerin mirasına sahip çıkarken (biraz yumuşatarak tabi ki), Yılmaz Erdoğan ise, hem politik hem de ahlaki olarak, Türkiye’nin kahir ekseriyeti oluşturan Sünni duruşa bayağı bir uzaktı. Filhakika Cem Yılmaz da muhalif olarak bilinir ve bunu bir şekilde üstü kapalı ve nadir olarak dile veya klavyeye getirse de, genel manada politik şakalara girmekten kaçındı ve kaçınmaya devam ediyor. Çünki aksini yapacak olsa, atındaki zeminin, tahmin edebileceğinden de hızlı bir biçimde kayacağını gayet iyi bilmektedir. Ata Demirer’e de küçük bir parantez açmak gerekirse; o da sahneye çıktı bahsedilen zaman diliminde. Onun gösterilerinde de dini konular geçti ve geçiyor ara sıra fakat bilerek dinin emir ve yasakları ile alay etmek, hemen hemen yok gibidir.

     Neyse... Ana maddeye dönecek olur ve bir iki kelam da filmleri için sarf edecek olursak: Gösterilerindeki bu oldukça sert ve rahatsız edici üslup, Yılmaz’ın filmlerinde ise, hem şiddet hem de zaman bakımından oldukça azdır. Her Şey Çok Güzel Olacak ve Hokkabaz  gibi yapımlarda, hemen her filmde duyabileceğimiz kadar, sadece birkaç kötü diyebileceğimiz söz vardır. Absürt komedi olarak çektiği, göndermelerle dolu ve bu gönderme ve ince mesaj verme niyeti yüzünden izleyiciyi hırpalayan A.R.O.G., G.O.R.A. ve Yahşi Batı filmlerindeki seviye ise, diğerlerine nazaran daha aşağıdadır.

     Ancak şunu da söylemek gerekir ki Cem Yılmaz, günlük hayatta karşılaştığımız, çoğu zaman da fazlaca üstünde durmadığımız bazı olay, hissiyat ve garip kişilikler ile alakalı çok enteresan ve yerinde espri ve şakalar yaparken, birçok konuda yaptığı sosyolojik ve psikolojik tespitler de çok yerinde ve ufuk açıdır. Lakin ne yazık ki, her gösterisinde, olay bir şekilde bel altına gelir ve tabiri caizse dakikalarca oradan malzeme çıkarır ve seviye sıfırdan eksilere doğru gider. Yani ortalama bir Türk ailesinin, Cem Yılmaz’ın herhangi bir gösterisini hep beraber oturup izlemesi çok ama çok zayıf bir ihtimaldir. Olmuşsa bile, bu bir kereye mahsus, bilinmeden olmuştur.

konu nereye doğru
gidecek tahmin edin?

     Hatime olarak, “yiğidi öldür ama hakkını teslim et” düsturundan hareketle, şunları eklemek insaf dairesi içerisinde olacaktır: 80’li ve 90’lı yıllarda sahneye çıkanların, sinema, müzik ve tiyatroyu elinde tutanların sistematik mukkadesat saldırıları ve erozyon çalışmaları sonrasında, edep, terbiye ve ahlak açısından seviyeyi alçaltan yeni dönem neslin gelmiş olması, biraz hayal kırıklığına sebep olsa da, dini konuları fazla bulaşmayan komedyen, tiyatrocu ve sinemacıların eskiye nazaran daha çok olması, sayısının artması, buna mukabil eski dinozorların sayısının ve etkisinin azalması, az da olsa bir teselli kaynağıdır.